Armenia

… Armenians by birth shall acquire citizenship of the Republic of Armenia through a simplified procedure.
The rights and responsibilities of citizens with dual citizenship shall be defined by law. (Art. 11.3)

A child born of citizens of the Republic of Armenia, shall be a citizen of the Republic of Armenia. Every child whose one parent a citizen of the Republic of Armenia, shall have the right to citizenship of the Republic of Armenia.
The procedure for being granted or terminating the citizenship of the Republic of Armenia shall be defined by the law.
No person may be deprived of citizenship of the Republic of Armenia, or the right to change citizenship. …
The rights and responsibilities of the persons having dual citizenship shall be defined by the law. (Art. 30.1)

The Constitutional Court shall administer the constitutional justice in the Republic of Armenia. (Art. 93)

The Constitutional Court shall, in conformity with the procedure defined by law:
1) determine the compliance of the laws, resolutions of the National Assembly, decrees and orders of the President of the Republic, decisions of the Prime Minister and bodies of the local self-government with the Constitution;
2) prior to the ratification of international treaties determine the compliance of the commitments stipulated therein with the Constitution;
3) resolve all disputes arising from the outcomes of referenda;
3.1) resolve all disputes arising from decisions adopted with regard to the elections of the President of the Republic and Deputies;
4) declare insurmountable or eliminated obstacles for a candidate for the President of the Republic;
5) provide a conclusion on the existence of grounds for impeaching the President of Republic;
6) provide a conclusion on the incapacity by the President to discharge his/her responsibilities;
7) provide a conclusion on terminating the power of a member of the Constitutional Court, detaining him/her, agreeing to involve him/her as an accused or instituting a court proceeding to subject him/her to administrative liability;
8) provide a conclusion on the grounds to discharge the head of community;
9) in cases prescribed by the law adopt a decision on suspending or prohibiting the activities of a political party. (Art. 100)

In conformity with the procedure set forth in the Constitution and the law on the Constitutional Court the application to the Constitutional Court may be filed by:
1) the President of the Republic - in cases stipulated in Clauses 1, 2, 3, 7 and 9 of Article 100 of the Constitution;
2) the National Assembly – in cases stipulated in Clauses 3, 5, 7 and 9 of Article 100 of the Constitution;
3) at least one-fifth of the total number of the deputies - in cases stipulated in Clause 1 of Article 100 of the Constitution;
4) the Government - in cases stipulated in Clauses 1, 6, 8 and 9 of Article 100 of the Constitution;
5) bodies of the local self-governance on the issue of compliance to the Constitution of the state bodies’ normative acts violating their constitutional rights;
6) every person in a specific case when the final judicial act has been adopted, when the possibilities of judicial protection have been exhausted and when the constitutionality of a law provision applied by the act in question is being challenged;
7) courts and the Prosecutor General on the issue of constitutionality of provisions of normative acts related to specific cases within their proceedings;
8) the Human Rights’ Defender – on the issue of compliance of normative acts listed in clause 1 of Article 100 of the Constitution with the provisions of Chapter 2 of the Constitution;
9) candidates for the President of the Republic and Deputies – on matters listed in Clauses 3.1 and 4 of Article 100 of the Constitution;
The Constitutional Court shall start proceedings only upon the receipt of an application. (Art. 101)

Parents shall have the right and obligation to take care of the education, health of as well as the full and harmonious development of their children. … (Art. 36)

Everyone shall have a right to education.
Basic general education shall be compulsory except the cases prescribed by law. The law may establish a higher level of compulsory education.
The secondary education in state educational institutions is free of charge. ...
All citizens shall have the right to free higher and professional education in state higher and other professional educational institutions on the basis of competition as prescribed by the law. In cases and in conformity with the procedure prescribed by law the state shall provide financial and other assistance to institutions conducting higher and other professional education programs, as well as their students. (Art. 39)

The basic tasks of the state in the economic, social and cultural spheres are:
…
8) to support the development of free of charge higher and vocational education;
… (Art. 48)

Everyone shall have the freedom to choose his/her occupation.
Everyone shall have the right to fair remuneration in the amount no less than the minimum set by the law, as well as the right to working conditions in compliance with the safety and hygiene requirements. ... (Art. 32)

Everyone shall have the right to rest.
The law shall define the maximum working hours, holidays, as well as the minimum length of annual leave. (Art. 33)

… Dismissal for reasons connected with maternity is prohibited. Everyone woman-employee shall, in case of pregnancy and childbirth, have the right to paid maternity leave and parental leave following the birth or adoption of a child. (Art. 35)

The basic tasks of the state in the economic, social and cultural spheres are:
…
2) to contribute to the employment for the population and the improvement of working conditions;
… (Art. 48)

All people are equal before the law.
Any discrimination based on any ground such as sex, race, colour, ethnic or social origin, genetic features, language, religion or belief, political or any other opinion, membership of a national minority, property, birth, disability, age or other personal or social circumstances shall be prohibited. (Art. 14.1)

Everyone shall have a right to restore his/her violated rights, and to reveal the grounds of the charge against him/her in a fair public hearing under the equal protection of the law and fulfilling all the demands of justice by an independent and impartial court within a reasonable time. … (Art. 19)

The human being, his/her dignity and the fundamental human rights and freedoms are an ultimate value.
The state shall ensure the protection of fundamental human and civil rights in conformity with the principles and norms of the international law.
The state shall be limited by fundamental human and civil rights as a directly applicable right. (Art. 3)

Human dignity shall be respected and protected by the state as an inviolable foundation of human rights and freedoms. (Art. 14)

The fundamental human and civil rights and freedoms stipulated in the Constitution shall not exclude the other rights and freedoms prescribed by laws and international treaties. … (Art. 42)

Everyone shall be obliged to honor the Constitutions and laws, to respect the rights, freedoms and dignity of others. … (Art. 47)

Everyone shall be entitled to effective legal remedies to protect his/her rights and freedoms before judicial as well as other public bodies.
Everyone shall have a right to protect his/her rights and freedoms by any means not prohibited by the law.
Everyone shall be entitled to have the support of the Human Rights’ Defender for the protection of his/her rights and freedoms on the grounds and in conformity with the procedure prescribed by law.
Everyone shall in conformity with the international treaties of the Republic of Armenia be entitled to apply to the international institutions protecting human rights and freedoms with a request to protect his/her rights and freedoms. (Art. 18)

Everyone shall have a right to restore his/her violated rights, and to reveal the grounds of the charge against him/her in a fair public hearing under the equal protection of the law and fulfilling all the demands of justice by an independent and impartial court within a reasonable time. … (Art. 19)

In conformity with the procedure set forth in the Constitution and the law on the Constitutional Court the application to the Constitutional Court may be filed by:
...
5) bodies of the local self-governance on the issue of compliance to the Constitution of the state bodies’ normative acts violating their constitutional rights;
...
8) the Human Rights’ Defender – on the issue of compliance of normative acts listed in clause 1 of Article 100 of the Constitution with the provisions of Chapter 2³ of the Constitution;
... (Art. 101)

… Everyone shall be entitled to have the support of the Human Rights’ Defender for the protection of his/her rights and freedoms on the grounds and in conformity with the procedure prescribed by law. … (Art. 18)

… The Human Rights’ Defender is an independent official who implements the protection of the violated human rights and freedoms by state and local self-government bodies and their officials.
The state and local self-government bodies and their officials shall cooperate with the Human Rights’ Defender.
The Human Rights’ Defender shall be endowed with the immunity envisaged for the Deputy.
Other guarantees of the activities of the Human Rights’ Defender shall be established by the law. (Art. 83.1)

In conformity with the procedure set forth in the Constitution and the law on the Constitutional Court the application to the Constitutional Court may be filed by:
...
8) the Human Rights’ Defender – on the issue of compliance of normative acts listed in clause 1 of Article 100 of the Constitution with the provisions of Chapter 2 of the Constitution;
... (Art. 101)

The human being, his/her dignity and the fundamental human rights and freedoms are an ultimate value.
The state shall ensure the protection of fundamental human and civil rights in conformity with the principles and norms of the international law.
The state shall be limited by fundamental human and civil rights as a directly applicable right. (Art. 3)

The fundamental human and civil rights and freedoms stipulated in the Constitution shall not exclude the other rights and freedoms prescribed by laws and international treaties. … (Art. 42)

The fundamental human and civil rights and freedoms set forth in Articles 23-25, 27, 28-30, 30.1, Part 3 of Article 32 may be temporarily restricted only by the law if it is necessary in a democratic society in the interests of national security, public order, crime prevention, protection of public health and morality, constitutional rights and freedoms, as well as honor and reputation of others.
Limitations on fundamental human and civil rights and freedoms may not exceed the scope defined by the international commitments assumed by the Republic of Armenia. (Art. 43)

Special categories of fundamental human and civil rights, except for those stipulated in Articles 15, 17-22 and 42 of the Constitution may be temporarily restricted as prescribed by the law in case of martial law or state of emergency within the scope of the assumed international commitments on deviating from commitments in cases of emergency. (Art. 44)

Everyone shall have the right to respect for his private and family life. … (Art. 23)

Everyone shall have the right to a standard of living adequate for himself/herself and for his/her family, including housing as well as improvement of living conditions. The state shall take the necessary measures for the exercise of this right by the citizens. (Art. 34)

The family is the natural and fundamental cell of the society.
Men and women of marriageable age have the right to marry and found a family according to their free will. They are entitled to equal rights as to marriage, during marriage and divorce.
Dismissal for reasons connected with maternity is prohibited. Everyone woman-employee shall, in case of pregnancy and childbirth, have the right to paid maternity leave and parental leave following the birth or adoption of a child. (Art. 35)

Parents shall have the right and obligation to take care of the education, health of as well as the full and harmonious development of their children.
No one may be deprived of or restricted in his/her parental rights save by the decision of the court in conformity with the procedure prescribed by the law. ... (Art. 36)

The basic tasks of the state in the economic, social and cultural spheres are:
1) To protect and patronage the family, the motherhood and the childhood;
…
The state shall, within the scope of its possibilities, be obliged to undertake necessary measures for the fulfillment of the purposes prescribed in this Article. (Art. 48)

Everyone shall have the right to preserve his or her national and ethnic identity.
Persons belonging to national minorities shall have the right to preservation and development of their traditions, religion, language and culture. (Art. 41)

Eighteen-year old citizens of the Republic of Armenia have the right to take part in the elections and referenda as well as the right to take part in the public administration and local self-governance through their representatives chosen directly and through the expression of free will. ... (Art. 30)

All citizens shall have the right to equal access to public service in conformity with the procedure prescribed by the law.
The principles of and the procedure for the organizational aspects of public service shall be defined by law. (Art. 30.2)

The elections of the President, the National Assembly and local self-governing bodies as well as referenda, are held based on the right to universal, equal and direct suffrage by secret ballot. (Art. 4)

Everyone shall have the right to freedom of association with others, including the right to form and to join trade unions.
Every citizen shall have a right to form political parties with other citizens and join such parties. … (Art. 28)

Eighteen-year old citizens of the Republic of Armenia have the right to take part in the elections and referenda as well as the right to take part in the public administration and local self-governance through their representatives chosen directly and through the expression of free will. ... (Art. 30)

The ideological pluralism and multiparty system are recognized in the Republic of Armenia.
Parties are formed freely and promote the formulation and expression of the political will of the people. Their activities may not contravene the Constitution and the laws, nor may their practice contravene the principles of democracy.
Parties shall ensure the openness of their financial activities. (Art. 7)

The elections of the President, the National Assembly and local self-governing bodies as well as referenda, are held based on the right to universal, equal and direct suffrage by secret ballot. (Art. 4)

The President of the Republic of Armenia shall be the head of the state.
The President of the Republic shall strive to uphold the Constitution and to ensure the regular functioning of the legislative, executive and judicial powers. … (Art. 49)

The President of the Republic shall be elected by the citizens of the Republic of Armenia for a five year term of office.
Every person having attained the age of thirty five, having been a citizen of the Republic of Armenia for the preceding ten years, having permanently resided in the Republic for the preceding ten years, and having the right to vote is eligible to be elected as President of the Republic. … (Art. 50)

The President of the Republic:
…
4) shall, on the basis of the distribution of the seats in the National Assembly and consultations held with the parliamentary factions, appoint as Prime Minister the person enjoying confidence of the majority of the Deputies and if this is impossible the President of the Republic shall appoint as the Prime Minister the person enjoying confidence of the maximum number of the Deputies. The President of the Republic shall appoint the Prime Minister within ten days after acceptance of the resignation of the Government. The Government shall be formed within 20 days after the appointment of the Prime Minister.
The President of the Republic shall appoint to and dismiss from office the members of the Government upon the recommendation of the Prime Minister; ... (Art. 55)

… The Government shall comprise the Prime Minister and the Ministers. Upon the recommendation of the Prime Minister one of the Ministers may be appointed Deputy Prime Minister by the President of the Republic and substitute the Prime Minister in his/her absence.
The Government shall be deemed formed when the Prime Minister and all the Ministers are appointed.
The Prime Minister and the Ministers shall be citizens of the Republic of Armenia. … (Art. 85)

The elections of the President, the National Assembly and local self-governing bodies as well as referenda, are held based on the right to universal, equal and direct suffrage by secret ballot. (Art. 4)

Legislative power in the Republic of Armenia shall be vested in the National Assembly. … (Art. 62)

Any person having attained the age of twenty five, having been a citizen of the Republic of Armenia for the preceding five years, having permanently resided in the Republic for the preceding five years, and having the right to vote, may be elected a Deputy. (Art. 64)

The right to property is recognized and protected in the Republic of Armenia. … (Art. 8)

Everyone shall have the right to freely own, use, dispose of and bequeath the property belonging to him/her. The right to property shall not be exercised to cause damage to the environment or infringe on the rights and lawful interests of other persons, the society and the state. … (Art. 31)

The land in the administrative territory of the community with the exception of the land necessary for state needs and those belonging to natural persons and legal entities shall be deemed property of the community. (Art. 105.1)

Everyone shall have a right to liberty and security. … (Art. 16)

No one shall be subjected to torture, as well as to inhuman or degrading treatment or punishment. Arrested, detained or incarcerated persons shall be entitled to human treatment and respect of dignity.
No one shall be subjected to scientific, medical and other experiments without his/her consent. (Art. 17)

... The children under the age of 16 shall not be allowed to work full time. The procedure and conditions for their hiring to a part¬time job shall be defined by the law.
Compulsory employment shall be prohibited. (Art. 32)

… The exercise of the rights and freedoms with the purpose of overthrow of the constitutional order, incitement to national, racial and religious hatred, propaganda of violence or warfare shall be prohibited. (Art. 47)

Everyone shall have the right to a standard of living adequate for himself/herself and for his/her family, including housing as well as improvement of living conditions. The state shall take the necessary measures for the exercise of this right by the citizens. (Art. 34)

Everyone shall have the right to social security during old age, disability, loss of bread-winner, unemployment and other cases prescribed by the law. The extent and forms of social security shall be prescribed by the law. (Art. 37)

The basic tasks of the state in the economic, social and cultural spheres are:
1) To protect and patronage the family, the motherhood and the childhood;
…
The state shall, within the scope of its possibilities, be obliged to undertake necessary measures for the fulfillment of the purposes prescribed in this Article. (Art. 48)

The state power shall be exercised in conformity with the Constitution and the laws based on the principle of the separation and balance of the legislative, executive and judicial powers.
State and local self-government bodies and public officials are competent to perform only such acts for which they are authorized by Constitution or laws. (Art. 5)

The Constitution of the Republic has shall have supreme legal force and the norms thereof shall apply directly.
The laws shall conform to the Constitution. Other legal acts shall conform to the Constitution and the laws. ...
The international treaties not complying with the Constitution can not be ratified. … (Art. 6)

Everyone shall be obliged to honor the Constitutions and laws, to respect the rights, freedoms and dignity of others.
The exercise of the rights and freedoms with the purpose of overthrow of the constitutional order, incitement to national, racial and religious hatred, propaganda of violence or warfare shall be prohibited. (Art. 47)

… The state shall ensure the protection of fundamental human and civil rights in conformity with the principles and norms of the international law. … (Art. 3)

… The international treaties shall come into force only after being ratified or approved. The international treaties are a constituent part of the legal system of the Republic of Armenia. If a ratified international treaty stipulates norms other than those stipulated in the laws, the norms of the treaty shall prevail. The international treaties not complying with the Constitution cannot be ratified. … (Art. 6)

… Everyone shall in conformity with the international treaties of the Republic of Armenia be entitled to apply to the international institutions protecting human rights and freedoms with a request to protect his/her rights and freedoms. (Art. 18)

The fundamental human and civil rights and freedoms stipulated in the Constitution shall not exclude other rights and freedoms provided for by laws and international treaties. ... (Art. 42)

... Limitations on fundamental human and civil rights and freedoms may not exceed the scope defined by the international commitments assumed by the Republic of Armenia. (Art. 43)

The Constitutional Court shall, in conformity with the procedure defined by law:
…
2) prior to the ratification of international treaties determine the compliance of the commitments stipulated therein with the Constitution;
… (Art. 100)

The church shall be separate from the state in the Republic of Armenia.
The Republic of Armenia recognizes the exclusive historical mission of the Armenian Apostolic Holy Church as a national church, in the spiritual life, development of the national culture and preservation of the national identity of the people of Armenia.
Freedom of activities for all religious organizations in accordance with the law shall be guaranteed in the Republic of Armenia.
The relations of the Republic of Armenia and the Armenian Apostolic Holy Church may be regulated by the law. (Art. 8.1)

Everyone shall have the right to preserve his or her national and ethnic identity.
Persons belonging to national minorities shall have the right to preservation and development of their traditions, religion, language and culture. (Art. 41)

… Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները Հայաստանի Հանրապետության տարածքում եւ նրա սահմաններից դուրս գտնվում են Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ներքո:
Ազգությամբ հայերը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն են ձեռք բերում պարզեցված կարգով: (Հոդված 11.3)

Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներից ծնված երեխան Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի է: Յուրաքանչյուր երեխա, որի ծնողներից մեկը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի է, ունի Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության իրավունք: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության ձեռքբերման եւ դադարման կարգը սահմանվում է օրենքով:
Ոչ ոք չի կարող զրկվել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունից, ինչպես նաեւ քաղաքացիությունը փոխելու իրավունքից: …
Երկքաղաքացիություն ունեցող անձանց իրավունքները եւ պարտականությունները սահմանվում են օրենքով։ (Հոդված 30.1)

Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է սահմանադրական դատարանը։ (Հոդված 93)

Սահմանադրական դատարանն օրենքով սահմանված կարգով՝
1) որոշում է օրենքների, Ազգային ժողովի որոշումների, Հանրապետության Նախագահի հրամանագրերի, կառավարության, վարչապետի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների որոշումների համապատասխանությունը Սահմանադրությանը.
2) մինչեւ միջազգային պայմանագրի վավերացումը որոշում է նրանում ամրագրված պարտավորությունների համապատասխանությունը Սահմանադրությանը.
3) լուծում է հանրաքվեների արդյունքների հետ կապված վեճերը.
3.1) լուծում է Հանրապետության Նախագահի եւ պատգամավորների ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների հետ կապված վեճերը.
4) անհաղթահարելի կամ վերացած է ճանաչում Հանրապետության Նախագահի թեկնածուի համար առաջացած խոչընդոտները.
5) եզրակացություն է տալիս Հանրապետության Նախագահին պաշտոնանկ անելու հիմքերի առկայության մասին.
6) եզրակացություն է տալիս Հանրապետության Նախագահի՝ իր լիազորությունների կատարման անհնարինության մասին.
7) եզրակացություն է տալիս սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները դադարեցնելու, նրան կալանավորելու, որպես մեղադրյալ ներգրավելու, ինչպես նաեւ նրա նկատմամբ դատական կարգով վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարց հարուցելու վերաբերյալ.
8) եզրակացություն է տալիս համայնքի ղեկավարին պաշտոնանկ անելու հիմքերի մասին.
9) օրենքով նախատեսված դեպքերում որոշում է կայացնում կուսակցության գործունեությունը կասեցնելու կամ արգելելու մասին: (Հոդված 100)

Սահմանադրությամբ եւ սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով սահմանված կարգով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել՝
1) Հանրապետության Նախագահը՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1, 2, 3, 7-րդ եւ 9-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում.
2) Ազգային ժողովը՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 3, 5, 7-րդ եւ 9-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում.
3) պատգամավորների առնվազն մեկ հինգերորդը՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին եւ 3-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում.
4) կառավարությունը՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1, 6, 8-րդ եւ 9-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում.
5) տեղական ինքնակառավարման մարմինները՝ իրենց սահմանադրական իրավունքները խախտող պետական մարմինների՝ նորմատիվ ակտերի Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցով.
6) յուրաքանչյուր ոք` կոնկրետ գործով, երբ առկա է դատարանի վերջնական ակտը, սպառվել են դատական պաշտպանության բոլոր միջոցները եւ վիճարկում է այդ ակտով իր նկատմամբ կիրառված օրենքի դրույթի
սահմանադրականությունը.
7) դատարանները եւ գլխավոր դատախազը՝ իրենց վարույթում գտնվող կոնկրետ գործին առնչվող նորմատիվ ակտերի դրույթների սահմանադրականության հարցերով.
8) մարդու իրավունքների պաշտպանը՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետում թվարկված նորմատիվ ակտերի՝ Սահմանադրության 2-րդ գլխի դրույթներին համապատասխանության հարցերով.
9) Հանրապետության Նախագահի եւ պատգամավորության թեկնածուները՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 3.1-րդ եւ 4-րդ կետերի շրջանակներում իրենց առնչվող հարցերով:
Սահմանադրական դատարանը գործը քննում է միայն համապատասխան դիմումի առկայության դեպքում: (Հոդված 101)

Ծնողներն իրավունք ունեն եւ պարտավոր են հոգ տանել իրենց երեխաների դաստիարակության, առողջության, լիարժեք ու ներդաշնակ զարգացման եւ կրթության համար: … (Հոդված 36)

Յուրաքանչյուր ոք ունի կրթության իրավունք:
Հիմնական ընդհանուր կրթությունը պարտադիր է, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի: Օրենքով կարող է սահմանվել պարտադիր կրթության ավելի բարձր մակարդակ:
Միջնակարգ կրթությունը պետական ուսումնական հաստատություններում անվճար է: ...
Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի մրցութային հիմունքներով անվճար պետական բարձրագույն եւ այլ մասնագիտական կրթական հաստատություններում կրթություն ստանալու իրավունք՝ օրենքով սահմանված կարգով:
Պետությունն օրենքով նախատեսված դեպքերում եւ կարգով ֆինանսական եւ այլ աջակցություն է ցուցաբերում բարձրագույն եւ այլ մասնագիտական կրթական ծրագրեր իրականացնող ուսումնական հաստատություններին եւ դրանցում սովորողներին: (Հոդված 39)

Տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային ոլորտներում պետության հիմնական խնդիրներն են`
…
8) նպաստել անվճար բարձրագույն եւ այլ մասնագիտական կրթության զարգացմանը.
… (Հոդված 48)

Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի ընտրության ազատություն:
Յուրաքանչյուր աշխատող ունի արդարացի եւ օրենքով սահմանված նվազագույնից ոչ ցածր աշխատավարձի, ինչպես նաեւ անվտանգության ու հիգիենայի պահանջները բավարարող աշխատանքային պայմանների իրավունք: ... (Հոդված 32)

Յուրաքանչյուր ոք ունի հանգստի իրավունք: Առավելագույն աշխատաժամանակը, հանգստյան օրերը եւ ամենամյա վճարովի արձակուրդի նվազագույն տեւողությունը սահմանվում են օրենքով: (Հոդված 33)

… Մայրության հետ կապված պատճառներով աշխատանքից ազատելն արգելվում է: Յուրաքանչյուր աշխատող կին հղիության եւ ծննդաբերության դեպքում ունի վճարովի արձակուրդի եւ նոր ծնված երեխայի խնամքի կամ երեխայի որդեգրման համար արձակուրդի իրավունք: (Հոդված 35)

Տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային ոլորտներում պետության հիմնական խնդիրներն են`
…
2) նպաստել բնակչության զբաղվածությանը եւ աշխատանքի պայմանների բարելավմանը.
… (Հոդված 48)

Բոլոր մարդիկ հավասար են օրենքի առջեւ:
Խտրականությունը, կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկական կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից, հաշմանդամությունից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, արգելվում է: (Հոդված 14.1)

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաեւ իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր
պահանջների պահպանմամբ, անկախ եւ անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք: ... (Հոդված 19)

Մարդը, նրա արժանապատվությունը, հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները բարձրագույն արժեքներ են:
Պետությունն ապահովում է մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանությունը՝ միջազգային իրավունքի սկզբունքներին ու նորմերին համապատասխան:
Պետությունը սահմանափակված է մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքներով եւ ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք: (Հոդված 3)

Մարդու արժանապատվությունը՝ որպես նրա իրավունքների ու ազատությունների անքակտելի հիմք, հարգվում եւ պաշտպանվում է պետության կողմից: (Հոդված 14)

Սահմանադրությամբ ամրագրված մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները չեն բացառում օրենքներով եւ միջազգային պայմանագրերով սահմանված այլ իրավունքներ եւ ազատություններ: …
(Հոդված 42)

Յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է պահպանել Սահմանադրությունը եւ օրենքները, հարգել այլոց իրավունքները, ազատությունները եւ արժանապատվությունը: … (Հոդված 47)

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների եւ ազատությունների դատական, ինչպես նաեւ պետական այլ մարմինների առջեւ իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունք:
Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքները եւ ազատություններն օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով պաշտպանելու իրավունք։
Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի իր իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության համար օրենքով սահմանված հիմքերով եւ կարգով ստանալու մարդու իրավունքների պաշտպանի աջակցությունը:
Յուրաքանչյուր ոք, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերին համապատասխան, իրավունք ունի իր իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության խնդրով դիմելու մարդու իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության միջազգային մարմիններին։ (Հոդված 18)

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաեւ իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ եւ անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք: … (Հոդված 19)

Սահմանադրությամբ եւ սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով սահմանված կարգով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել՝
...
5) տեղական ինքնակառավարման մարմինները՝ իրենց սահմանադրական իրավունքները խախտող պետական մարմինների՝ նորմատիվ ակտերի Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցով.
...
8) մարդու իրավունքների պաշտպանը՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետում թվարկված նորմատիվ ակտերի՝ Սահմանադրության 2-րդ գլխի դրույթներին համապատասխանության հարցերով.
... (Հոդված 101)

... Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի իր իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության համար օրենքով սահմանված հիմքերով եւ կարգով ստանալու մարդու իրավունքների պաշտպանի աջակցությունը: ... (Հոդված 18)

… Մարդու իրավունքների պաշտպանն անկախ պաշտոնատար անձ է, որն իրականացնում է պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց կողմից մարդու խախտված իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանությունը։
Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք համագործակցում են մարդու իրավունքների պաշտպանի հետ։
Մարդու իրավունքների պաշտպանն օժտված է պատգամավորի համար սահմանված անձեռնմխելիությամբ:
Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործունեության այլ երաշխիքները սահմանվում են օրենքով: (Հոդված 83.1)

Սահմանադրությամբ եւ սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով սահմանված կարգով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել՝
...
8) մարդու իրավունքների պաշտպանը՝ Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետում թվարկված նորմատիվ ակտերի՝ Սահմանադրության 2-րդ գլխի դրույթներին համապատասխանության հարցերով.
... (Հոդված 101)

Մարդը, նրա արժանապատվությունը, հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները բարձրագույն արժեքներ են:
Պետությունն ապահովում է մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանությունը՝ միջազգային իրավունքի սկզբունքներին ու նորմերին համապատասխան:
Պետությունը սահմանափակված է մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքներով եւ ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք: (Հոդված 3)

Սահմանադրությամբ ամրագրված մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները չեն բացառում օրենքներով եւ միջազգային պայմանագրերով սահմանված այլ իրավունքներ եւ ազատություններ: … (Հոդված 42)

Մարդու եւ քաղաքացու՝ Սահմանադրության 23-25, 27, 28-30, 30.1-րդ հոդվածներով, 32-րդ հոդվածի երրորդ մասով ամրագրված հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով, եթե դա անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում պետական անվտանգության, հասարակական կարգի պահպանման, հանցագործությունների կանխման, հանրության առողջության ու բարոյականության, այլոց սահմանադրական իրավունքների եւ ազատությունների, պատվի եւ բարի համբավի պաշտպանության համար:
Մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքների ու ազատությունների սահմանափակումները չեն կարող գերազանցել Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պարտավորություններով սահմանված շրջանակները: (Հոդված 43)

Մարդու եւ քաղաքացու առանձին հիմնական իրավունքներ ու ազատություններ, բացառությամբ Սահմանադրության 15, 17-22 եւ 42-րդ հոդվածներում նշվածների, կարող են օրենքով սահմանված կարգով ժամանակավորապես սահմանափակվել ռազմական կամ արտակարգ դրության ժամանակ՝ արտակարգ իրավիճակներում պարտավորություններից շեղվելու վերաբերյալ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների շրջանակներում: (Հոդված 44)

Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի, որպեսզի հարգվի իր անձնական ու ընտանեկան կյանքը: … (Հոդված 23)

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր եւ իր ընտանիքի համար բավարար կենսամակարդակի, այդ թվում՝ բնակարանի, ինչպես նաեւ կենսապայմանների բարելավման իրավունք: Պետությունն անհրաժեշտ միջոցներ է ձեռնարկում քաղաքացիների այս իրավունքի իրականացման համար: (Հոդված 34)

Ընտանիքը հասարակության բնական եւ հիմնական բջիջն է:
Ամուսնական տարիքի հասած կինը եւ տղամարդը իրենց կամքի ազատ արտահայտությամբ ունեն ամուսնանալու ու ընտանիք կազմելու իրավունք: Ամուսնանալիս, ամուսնության ընթացքում, ամուսնալուծվելիս նրանք օգտվում են հավասար իրավունքներից:
Մայրության հետ կապված պատճառներով աշխատանքից ազատելն արգելվում է:
Յուրաքանչյուր աշխատող կին հղիության եւ ծննդաբերության դեպքում ունի վճարովի արձակուրդի եւ նոր ծնված երեխայի խնամքի կամ երեխայի որդեգրման համար արձակուրդի իրավունք: (Հոդված 35)

Ծնողներն իրավունք ունեն եւ պարտավոր են հոգ տանել իրենց երեխաների դաստիարակության, առողջության, լիարժեք ու ներդաշնակ զարգացման եւ կրթության համար:
Ծնողական իրավունքներից զրկելը կամ դրանց սահմանափակումը կարող է կատարվել միայն դատարանի որոշմամբ՝ օրենքով սահմանված կարգով եւ դեպքերում: … (Հոդված 36)

Տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային ոլորտներում պետության հիմնական խնդիրներն են`
1) պաշտպանել եւ հովանավորել ընտանիքը, մայրությունը եւ մանկությունը.
…
Պետությունը պարտավոր է իր հնարավորությունների շրջանակներում միջոցներ ձեռնարկել սույն հոդվածում ամրագրված խնդիրների իրականացման համար: (Հոդված 48)

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր ազգային եւ էթնիկական ինքնությունը պահպանելու իրավունք:
Ազգային փոքրամասնություններին պատկանող անձինք ունեն իրենց ավանդույթների, կրոնի, լեզվի եւ մշակույթի պահպանման ու զարգացման իրավունք: (Հոդված 41)

Հայաստանի Հանրապետության՝ տասնութ տարին լրացած քաղաքացիներն ունեն ընտրելու եւ հանրաքվեներին մասնակցելու, ինչպես նաեւ անմիջականորեն եւ կամքի ազատ արտահայտությամբ ընտրված իրենց ներկայացուցիչների միջոցով պետական կառավարմանը եւ տեղական ինքնակառավարմանը մասնակցելու իրավունք: ... (Հոդված 30)

Քաղաքացիներն ունեն օրենքով սահմանված ընդհանուր հիմունքներով հանրային ծառայության ընդունվելու իրավունք:
Հանրային ծառայության սկզբունքները եւ կազմակերպման կարգը սահմանվում են օրենքով: (Հոդված 30.2)

Հանրապետության Նախագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները, ինչպես նաեւ հանրաքվեներն անցկացվում են ընդհանուր, հավասար, ուղղակի ընտրական իրավունքի հիման վրա` գաղտնի քվեարկությամբ: (Հոդված 4)

Յուրաքանչյուր ոք ունի այլ անձանց հետ միավորումներ կազմելու, այդ թվում՝
արհեստակցական միություններ կազմելու եւ դրանց անդամագրվելու իրավունք:
Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի այլ քաղաքացիների հետ կուսակցություններ ստեղծելու եւ դրանց անդամագրվելու իրավունք: ... (Հոդված 28)

Հայաստանի Հանրապետության՝ տասնութ տարին լրացած քաղաքացիներն ունեն ընտրելու եւ հանրաքվեներին մասնակցելու, ինչպես նաեւ անմիջականորեն եւ կամքի ազատ արտահայտությամբ ընտրված իրենց ներկայացուցիչների միջոցով պետական կառավարմանը եւ տեղական ինքնակառավարմանը մասնակցելու իրավունք: ... (Հոդված 30)

Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում են գաղափարախոսական բազմակարծությունը եւ բազմակուսակցությունը:
Կուսակցությունները կազմավորվում են ազատորեն, նպաստում ժողովրդի քաղաքական կամքի ձեւավորմանն ու արտահայտմանը: Նրանց գործունեությունը չի կարող հակասել Սահմանադրությանը եւ օրենքներին, իսկ գործելակերպը՝ ժողովրդավարության սկզբունքներին: Կուսակցություններն ապահովում են իրենց ֆինանսական գործունեության հրապարակայնությունը: (Հոդված 7)

Հանրապետության Նախագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները, ինչպես նաեւ հանրաքվեներն անցկացվում են ընդհանուր, հավասար, ուղղակի ընտրական իրավունքի հիման վրա` գաղտնի քվեարկությամբ: (Հոդված 4)

Հանրապետության Նախագահը պետության գլուխն է:
Հանրապետության Նախագահը հետեւում է Սահմանադրության պահպանմանը, ապահովում է օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանությունների բնականոն գործունեությունը: … (Հոդված 49)

Հանրապետության Նախագահն ընտրվում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների կողմից` հինգ տարի ժամկետով:
Հանրապետության Նախագահ կարող է ընտրվել երեսունհինգ տարին լրացած, վերջին տասը տարում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող, վերջին տասը տարում Հանրապետությունում մշտապես բնակվող եւ ընտրական իրավունք ունեցող յուրաքանչյուր ոք: … (Հոդված 50)

Հանրապետության Նախագահը՝
…
4) Ազգային ժողովում պատգամավորական տեղերի բաշխման եւ պատգամավորական խմբակցությունների հետ խորհրդակցությունների հիման վրա վարչապետ է նշանակում պատգամավորների մեծամասնության վստահությունը վայելող անձին, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա առավել թվով պատգամավորների վստահությունը վայելող անձին: Հանրապետության Նախագահը վարչապետ է նշանակում կառավարության հրաժարականի ընդունումից հետո՝ տասնօրյա ժամկետում: Կառավարությունը կազմավորվում է վարչապետի նշանակումից հետո` քսանօրյա ժամկետում:
Հանրապետության Նախագահը վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում եւ ազատում է կառավարության անդամներին: ... (Հոդված 55)

... Կառավարությունը կազմված է վարչապետից եւ նախարարներից: Նախարարներից մեկը կարող է վարչապետի առաջարկությամբ Հանրապետության Նախագահի կողմից նշանակվել փոխվարչապետ եւ փոխարինել վարչապետին վերջինիս բացակայության ժամանակ:
Վարչապետը եւ նախարարները պետք է լինեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի։ … (Հոդված 85)

Հանրապետության Նախագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները, ինչպես նաեւ հանրաքվեներն անցկացվում են ընդհանուր, հավասար, ուղղակի ընտրական իրավունքի հիման վրա` գաղտնի քվեարկությամբ: (Հոդված 4)

Հայաստանի Հանրապետությունում օրենսդիր իշխանությունն իրականացնում է Ազգային ժողովը: … (Հոդված 62)

Պատգամավոր կարող է ընտրվել քսանհինգ տարին լրացած, վերջին հինգ տարում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող, վերջին հինգ տարում Հանրապետությունում մշտապես բնակվող եւ ընտրական իրավունք ունեցող յուրաքանչյուր ոք: (Հոդված 64)

Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում եւ պաշտպանվում է սեփականության իրավունքը: ... (Հոդված 8)

Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու, տնօրինելու եւ կտակելու իր սեփականությունը։ Սեփականության իրավունքի իրականացումը չպետք է վնաս պատճառի շրջակա միջավայրին, խախտի այլ անձանց, հանրության եւ պետության իրավունքներն ու օրինական շահերը: ... (Հոդված 31)

Համայնքի վարչական սահմաններում գտնվող հողը, բացառությամբ պետական կարիքների համար անհրաժեշտ, ինչպես նաեւ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց պատկանող հողերի, համայնքի սեփականությունն է: (Հոդված 105.1)

Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական ազատության եւ անձեռնմխելիության իրավունք։ … (Հոդված 16)

Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների, ինչպես նաեւ անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի։ Ձերբակալված, կալանավորված եւ ազատազրկված անձինք ունեն մարդասիրական վերաբերմունքի եւ արժանապատվության հարգման իրավունք: Մարդուն չի կարելի առանց իր համաձայնության ենթարկել գիտական, բժշկական եւ այլ փորձերի: (Հոդված 17)

... Մինչեւ 16 տարեկան երեխաներին մշտական աշխատանքի ընդունելն արգելվում է։ Նրանց ժամանակավոր աշխատանքի ընդունման կարգը եւ պայմանները սահմանվում են օրենքով։
Հարկադիր աշխատանքն արգելվում է: (Հոդված 32)

... Արգելվում է իրավունքների եւ ազատությունների օգտագործումը սահմանադրական կարգը բռնի տապալելու, ազգային, ռասայական, կրոնական ատելություն բորբոքելու, բռնություն կամ պատերազմ քարոզելու նպատակով: (Հոդված 47)

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր եւ իր ընտանիքի համար բավարար կենսամակարդակի, այդ թվում՝ բնակարանի, ինչպես նաեւ կենսապայմանների բարելավման իրավունք: Պետությունն անհրաժեշտ միջոցներ է ձեռնարկում քաղաքացիների այս իրավունքի իրականացման համար: (Հոդված 34)

Յուրաքանչյուր ոք ունի ծերության, հաշմանդամության, հիվանդության, կերակրողին կորցնելու, գործազրկության եւ օրենքով նախատեսված այլ դեպքերում սոցիալական ապահովության իրավունք: Սոցիալական ապահովության ծավալն ու ձեւերը սահմանվում են օրենքով: (Հոդված 37)

Տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային ոլորտներում պետության հիմնական խնդիրներն են`
1) պաշտպանել եւ հովանավորել ընտանիքը, մայրությունը եւ մանկությունը.
…
Պետությունը պարտավոր է իր հնարավորությունների շրջանակներում միջոցներ ձեռնարկել սույն հոդվածում ամրագրված խնդիրների իրականացման համար: (Հոդված 48)

Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը եւ օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանությունների բաժանման եւ հավասարակշռման հիման վրա:
Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով: (Հոդված 5)

Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, եւ նրա նորմերը գործում են անմիջականորեն:
Oրենքները պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը:
Այլ իրավական ակտերը պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը եւ օրենքներին։ …
Սահմանադրությանը հակասող միջազգային պայմանագրերը չեն կարող վավերացվել։ … (Հոդված 6)

Յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է պահպանել Սահմանադրությունը եւ օրենքները, հարգել այլոց իրավունքները, ազատությունները եւ արժանապատվությունը:
Արգելվում է իրավունքների եւ ազատությունների օգտագործումը սահմանադրական կարգը բռնի տապալելու, ազգային, ռասայական, կրոնական ատելություն բորբոքելու, բռնություն կամ պատերազմ քարոզելու նպատակով: (Հոդված 47)

…Պետությունն ապահովում է մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանությունը՝ միջազգային իրավունքի սկզբունքներին ու նորմերին համապատասխան: … (Հոդված 3)

... Միջազգային պայմանագրերն ուժի մեջ են մտնում միայն վավերացվելուց կամ հաստատվելուց հետո: Միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են: Եթե վավերացված միջազգային պայմանագրում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվում են այդ նորմերը: Սահմանադրությանը հակասող միջազգային պայմանագրերը չեն կարող վավերացվել։ ... (Հոդված 6)

... Յուրաքանչյուր ոք, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերին համապատասխան, իրավունք ունի իր իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության խնդրով դիմելու մարդու իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության միջազգային մարմիններին։ ... (Հոդված 18)

Սահմանադրությամբ ամրագրված մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները չեն բացառում օրենքներով եւ միջազգային պայմանագրերով սահմանված այլ իրավունքներ եւ ազատություններ: ... (Հոդված 42)

... Մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքների ու ազատությունների սահմանափակումները չեն կարող գերազանցել Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պարտավորություններով սահմանված շրջանակները: (Հոդված 43)

Սահմանադրական դատարանն օրենքով սահմանված կարգով՝
…
2) մինչեւ միջազգային պայմանագրի վավերացումը որոշում է նրանում ամրագրված պարտավորությունների համապատասխանությունը Սահմանադրությանը.
… (Հոդված 100)

Հայաստանի Հանրապետությունում եկեղեցին անջատ է պետությունից:
Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգեւոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման եւ ազգային ինքնության պահպանման գործում:
Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում է օրենքով սահմանված կարգով գործող բոլոր կրոնական կազմակերպությունների գործունեության ազատությունը:
Հայաստանի Հանրապետության եւ Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու հարաբերությունները կարող են կարգավորվել օրենքով: (Հոդված 8.1)

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր ազգային եւ էթնիկական ինքնությունը պահպանելու իրավունք:
Ազգային փոքրամասնություններին պատկանող անձինք ունեն իրենց ավանդույթների, կրոնի, լեզվի եւ մշակույթի պահպանման ու զարգացման իրավունք: (Հոդված 41)